เป็นเวลาประมาณกว่าหนึ่งเดือนแล้วที่หน่วยงานต่าง ๆ ได้ติดตามตรวจสอบคดีกำนันนก กรณีฮั้วประมูลโครงการของรัฐ ในช่วงแรกกระแสสังคมให้ความสนใจกับกรณีดังกล่าว มีรายการโทรทัศน์และสื่อหลายสำนักสัมภาษณ์ ทำสกู๊ปพิเศษ วิเคราะห์ความเป็นไปได้เกี่ยวกับการฮั้วที่เกิดขึ้นในกระบวนการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐ ซึ่งหลายคำตอบที่ออกมาในขณะนั้นก็พบว่าการฮั้วสามารถเกิดขึ้นได้ในระบบการจัดซื้อจ้างของรัฐ แม้จะเป็นการประมูลแบบอิเล็กทรอนิกส์ที่เรียกว่า e-bidding และยังมีการแชร์ประสบการณ์ของผู้ที่เคยมีส่วนร่วมในกระบวนการดังกล่าว ว่า คงมีเจ้าหน้าที่รัฐที่มีส่วนเกี่ยวข้องจึงจะทำให้การฮั้วสำเร็จได้ ความคืบหน้าของคดีที่ทางดีเอสไอออกมาแถลง (เมื่อวันที่ 19 ต.ค.) คือ ยังอยู่ระหว่างการเข้าตรวจค้นและตรวจสอบพยานหลักฐานต่าง ๆ และตรวจสอบว่ามีบุคคลหรือเจ้าหน้าที่หน่วยงานรัฐเข้าไปเกี่ยวข้องหรือไม่ ซึ่งถือเป็นการตรวจสอบที่ค่อนข้างใช้เวลาเป็นอย่างมาก

ในความเป็นจริงแล้วการทุจริตที่เกิดขึ้นจากโครงการจัดซื้อจัดจ้างของรัฐ เกิดขึ้นอยู่เสมอและบ่อยครั้ง ทั้งในโครงการขนาดเล็กและโครงการขนาดใหญ่ และเกิดขึ้นในหลายรูปแบบ ทั้งการฮั้ว ปัญหาจากการกำหนดสเปกหรือทีโออาร์ ปัญหาจากราคากลางที่ไม่สะท้อนราคาตลาด ปัญหาจากสินค้านวัตกรรมที่ให้เงื่อนไขพิเศษในการจัดซื้อจัดจ้าง ปัญหาจากการแข่งขันที่ไม่สมบูรณ์ ระยะเวลาการจัดเตรียมเอกสาร การยื่นซอง ทำให้ในบางกรณีเกิดการผูกขาดกับคู่ค้าขาประจำกับหน่วยงานภาครัฐที่มี “ความเชี่ยวชาญ” ในการชนะการประมูล ปัญหาจากการส่งมอบงานที่ไม่ได้มาตรฐาน ปัญหาทำแล้วทิ้งแล้วก็ทำใหม่ ปัญหาสร้างแล้วไม่ได้ใช้ เป็นต้น และยิ่งสะท้อนให้เห็นชัดจากสถิติของสำนักงาน ป.ป.ช. เฉพาะในปีงบประมาณ 2556 เกี่ยวกับกรณีการกล่าวหา การจัดซื้อจัดจ้างที่มีมูลค่างบประมาณสูงถึง 2,092 ล้านบาท

แม้ว่าตลอดระยะเวลาหลายปีที่ผ่านมาจะมีความพยายามในการแก้ไขปัญหาการทุจริตในการจัดซื้อจ้างภาครัฐ ตั้งแต่การมีพระราชบัญญัติการจัดซื้อจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐ พ.ศ. 2560 ที่มีสาระสำคัญ เพื่อให้เกิดความโปร่งใสในกระบวนการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐ เน้นการเปิดเผยข้อมูลต่อสังคม ส่งเสริมการแข่งขันอย่างเป็นธรรม คำนึงถึงความคุ้มค่าในการใช้จ่ายงบประมาณ มีการประเมินทั้งประสิทธิภาพและประสิทธิผลในการดำเนินการ รวมถึงส่งเสริมให้ภาคประชาชนมีส่วนร่วมในการติดตามตรวจสอบการจัดซื้อจ้างภาครัฐ รวมถึงมีความพยายามในการปรับปรุงระบบการจัดซื้อจ้างภาครัฐแบบอิเล็กทรอนิกส์หรือ G-procurement ให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น ลดขั้นตอนให้เกิดความสะดวกของผู้มีส่วนร่วมในการประมูล (ตามคำกล่าวอ้างของกรมบัญชีกลาง) และเพิ่มความปลอดภัย ป้องกันการโจรกรรมข้อมูลให้การประมูลโครงการของภาครัฐเป็นไปอย่างโปร่งใสนั้น กลับยังไม่สามารถบรรเทาปัญหาการทุจริตที่เกิดขึ้นตั้งแต่ต้นน้ำไปยังปลายน้ำได้ และหากพิจารณาเฉพาะส่วนที่เกี่ยวข้องกับการเปิดเผยข้อมูลให้กับประชาชนทั่วไปในการค้นหาข้อมูลโครงการจัดซื้อจ้างภาครัฐ ก็จะพบว่ามีความยากในการใช้ระบบ เพราะการค้นหาข้อมูลให้สำเร็จได้นั้นต้องทราบเงื่อนไขต่าง ๆ เช่น รูปแบบการจัดซื้อจัดจ้าง ระยะเวลาการดำเนินการโครงการ เป็นต้น ในขณะเดียวกันผู้เขียนยังทราบข้อมูลจากผู้รับจ้างที่ต้องการเข้ามามีส่วนร่วมในการประมูลการจัดซื้อจ้างภาครัฐว่า การลงทะเบียนและการใช้งานระบบยังค่อนข้างมีความซับซ้อนและเป็นไปอย่างยุ่งยาก

ในต่างประเทศมีการส่งเสริมการใช้มาตรฐาน “สัญญาแบบเปิด” หรือ Open Contracting Data Standard สำหรับการเปิดเผยและเผยแพร่ข้อมูลเกี่ยวกับการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐ ซึ่งได้รับการนำไปใช้จากกว่า 30 รัฐบาลทั่วโลก

ภายใต้องค์ประกอบที่สำคัญ 3 ประการ คือ 1) การเปิดเผย เผยแพร่และใช้ข้อมูลเกี่ยวกับการจัดซื้อจ้างเพื่อแก้ปัญหาและปรับปรุงประสิทธิภาพประสิทธิผลรวมถึงส่งเสริมความโปร่งใสให้เกิดขึ้นในกระบวนการจัดจ้างของรัฐ 2) ส่งเสริมการเปิดเผยข้อมูลอย่างได้มาตรฐาน คอมพิวเตอร์ประมวลผลได้และส่งเสริมให้เกิดการนำข้อมูลไปใช้อย่างมีประสิทธิภาพ 3) มีการกำหนดมาตรฐาน และโครงสร้างของข้อมูลที่ชัดเจน เพื่อให้ผู้ใช้ข้อมูลสามารถทำความเข้าใจข้อมูลได้

สิ่งที่มาตรฐานสัญญาแบบเปิด อธิบายไว้เพิ่มเติม คือ ข้อมูลจะช่วยส่งเสริมความโปร่งใสและทำให้สามารถวิเคราะห์ข้อมูลในกระบวนการการจัดซื้อจ้างภาครัฐได้อย่างลึกซึ้ง สามารถกำหนดหลักเกณฑ์ชี้วัดความเสี่ยงที่อาจจะนำไปสู่การทุจริตที่เกิดขึ้นในระบบได้ ขณะเดียวกันการนำมาตรฐานดังกล่าวมาใช้ร่วม กับข้อมูลที่ถูกจัดเก็บอย่างมีมาตรฐานจะช่วยให้เกิดการแข่งขันที่เป็นธรรมของผู้ที่เข้ามาประมูลในโครงการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐ สร้างโอกาสทางการตลาดใหม่ เกิดความคุ้มค่าในการใช้จ่ายงบประมาณ เพราะข้อมูลจะช่วยให้เกิดการวิเคราะห์การใช้จ่ายงบประมาณได้ดีขึ้น เพิ่มประสิทธิภาพในการให้บริการและสามารถใช้ข้อมูลเพื่อปรับปรุงประสิทธิภาพภายในองค์กรโดยเฉพาะอย่างยิ่งในกระบวนการและขั้นตอนรวมถึงระเบียบต่าง ๆ ที่เป็นอุปสรรคต่อกระบวนการการจัดซื้อจ้างที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน ซึ่งหากกรมบัญชีกลางให้ความสำคัญกับการส่งเสริมให้เกิดการมีส่วนร่วมของภาคประชาชนในการตรวจสอบกระบวนการจัดซื้อจ้างและส่งเสริมให้เกิดความโปร่งใสจริงตามที่ได้บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติการจัดซื้อจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐ พ.ศ. 2560 การนำมาตรฐานดังกล่าวมาบังคับใช้กับการจัดเก็บข้อมูลรวมถึงการเปิดเผยข้อมูลโครงการจัดซื้อจ้างที่อยู่ในอำนาจของกรมบัญชีกลางน่าจะเป็นส่วนช่วยทำให้ไปสู่เป้าหมายดังกล่าวดียิ่งขึ้น

แม้ว่าในปัจจุบันกรุงเทพมหานครมีความพยายามใช้มาตรฐานดังกล่าวกับการจัดซื้อจัดจ้างและการเปิดเผยข้อมูลเพื่อส่งเสริมความโปร่งใสของกรุงเทพมหานคร แต่ เนื่องจากอำนาจในกระบวนการจัดซื้อจัดจ้างทั้งหมดยังอยู่ที่กรมบัญชีกลาง จึงอาจจะทำให้การดำเนินการดังกล่าวทำไม่ได้อย่างเต็มที่เท่าที่ควร แต่ก็พอมีความคืบหน้าให้คนกรุงเทพฯ ทุกคนได้ชื่นใจบ้างว่า แม้กรุงเทพมหานครจะติดข้ออุปสรรคต่าง ๆ แต่ก็ยังมีความพยายามที่จะทำให้สำเร็จ

และถือว่าเป็นความโชคดีของคนไทยทุกคนที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังคนปัจจุบันที่มีอำนาจหน้าที่ในการกำกับดูแลกรมบัญชีกลาง และยังเป็นถึงนายกรัฐมนตรีคนปัจจุบันอีกด้วย ซึ่งเป็นนายกรัฐมนตรีคนเดียวกันกับที่ขึ้นเวที “วันต่อต้านคอร์รัปชัน” ขององค์กรต่อต้านคอร์รัปชัน (ประเทศไทย) เมื่อวันที่ 6 กันยายนที่ผ่านมา ที่ได้ประกาศบนเวทีไว้อย่างชัดเจนว่าจะดำเนินการ ปรับปรุงการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐให้ทันสมัยและตรวจสอบได้ตามแนวทาง Open Government หรือรัฐบาลแบบเปิด ได้แต่หวังว่าท่านนายกฯ จะยังพอมีเวลาเหลือ จากการเร่งรัดทำนโยบายดิจิทัลวอลเล็ต มาให้ความสำคัญกับการส่งเสริมความโปร่งใสในกระบวนการจัดซื้อจ้างของภาครัฐควบคู่ไปด้วย และทำให้เกิดขึ้นภายในระยะเวลาที่ท่านยังดำรงตำแหน่งอยู่….

------------------------

บทความคิดด้วยพลเมือง หนังสือพิมพ์แนวหน้า ตอน หยุด ‘ฮั้ว’ ด้วยการสร้างมาตรฐานความโปร่งใส