งบก่อสร้างภาครัฐ: เมื่อถนนไม่ใช่แค่ถนน แต่เป็นช่องทางทุจริต

จากที่ผมได้รับเกียรติให้เข้าร่วมเป็นกรรมาธิการพิจารณาร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2569 ในนามนักวิชาการอิสระที่ไม่สังกัดพรรคการเมืองใด ผมถือว่าหน้าที่นี้คือโอกาสสำคัญที่จะได้ตรวจสอบการใช้งบประมาณแผ่นดินให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อประชาชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงเวลาที่เศรษฐกิจยังฟื้นตัวไม่เต็มที่ และทรัพยากรของประเทศมีอยู่อย่างจำกัด 

ทำไมต้องจับตา “งบก่อสร้างภาครัฐ”?

สิ่งหนึ่งที่ผมให้ความสนใจเป็นพิเศษคือ “งบก่อสร้าง” เพราะเป็นที่รู้กันดีว่า โครงการก่อสร้างขนาดใหญ่ของภาครัฐคือหนึ่งในพื้นที่เสี่ยงต่อการทุจริตมากที่สุดในระบบราชการไทย และยังเป็นงบประมาณก้อนใหญ่ที่กินสัดส่วนมหาศาลในทุกปี 

ความน่ากังวลไม่ได้อยู่แค่ตัวเลขที่อาจรั่วไหลจากการคอร์รัปชัน แต่ยังรวมถึงคำถามพื้นฐานที่สุดว่า “โครงการนี้จำเป็นจริงหรือไม่?” เพราะตลอดหลายปีที่ผ่านมา เราพบว่าหลายโครงการที่ใช้เงินภาษีมหาศาลนั้น ไม่ได้ตอบโจทย์ประชาชนจริง ๆ บางแห่งสร้างถนนซ้ำซ้อน บางแห่งสร้างอาคารไว้แต่ไม่มีคนใช้งาน บางแห่งเปิดใช้งานได้ไม่นานก็ชำรุดเสียหาย 

เพื่อทำความเข้าใจปัญหานี้ให้ลึกซึ้งยิ่งขึ้น ผมจึงขอความรู้จากผู้เชี่ยวชาญด้านการก่อสร้างและการตรวจสอบการทุจริตในภาครัฐ ซึ่งบังเอิญว่าเป็นคนใกล้ตัวที่สุดของผมเอง — พ่อของผม คุณต่อตระกูล ยมนาค  

บทสนทนาระหว่างเราสองคนในครั้งนี้ไม่ได้มีแค่เรื่องเทคนิคการก่อสร้าง แต่ยังเปิดมุมมองให้ผมเข้าใจถึง “สูตรสำเร็จ” ของการทุจริตในวงการก่อสร้างไทยได้ชัดเจนขึ้น ซึ่งผมขอสรุปสิ่งที่ได้เรียนรู้มาแบ่งปันไว้ ณ ที่นี้ เพื่อให้สังคมไทยเห็นภาพร่วมกันว่า ปัญหาไม่ได้เกิดจากผู้รับเหมาอย่างเดียว แต่คือระบบที่เปิดช่องให้เกิดการแสวงหาประโยชน์จากงบประมาณของประเทศ 

รูปแบบการทุจริตที่พบบ่อยในโครงการก่อสร้าง

1. การฮั้วประมูล – ผู้รับเหมาหลายรายตกลงกันล่วงหน้า กำหนดว่ารายใดจะชนะ พร้อมตั้งราคาประมูลที่ไม่สะท้อนการแข่งขันจริง และมักมีเจ้าหน้าที่รัฐบางคนรู้เห็นเป็นใจ 
2. การเรียกรับสินบน – เจ้าหน้าที่ภาครัฐเรียกรับเงินหรือผลประโยชน์แลกกับการอนุมัติให้ผ่านการตรวจรับงาน หรือเร่งรัดขั้นตอนการเบิกจ่ายงบประมาณ 
3. การล็อกสเปก – การกำหนดรายละเอียดในข้อกำหนดทางเทคนิค (TOR) ให้เฉพาะบางบริษัทที่สามารถเข้าประมูลได้ หรือกำหนดสเปกวัสดุเกินความจำเป็นเพื่อเอื้อรายใดรายหนึ่ง 
4. การแก้แบบ/เพิ่มงานโดยไม่จำเป็น – มีการปรับแก้แบบแปลนหรือเพิ่มปริมาณงานโดยไม่มีเหตุผลเชิงวิศวกรรม เพื่อขยายงบประมาณและเปิดช่องให้มีเงินส่วนต่าง 
5. การลดคุณภาพวัสดุ – แม้ได้รับงบประมาณเต็มจำนวน แต่ผู้รับเหมาลดคุณภาพวัสดุหรือขั้นตอนการก่อสร้างเพื่อประหยัดต้นทุน แล้วนำส่วนต่างมาเป็นกำไร 
6. การทิ้งงาน – รับงานแล้วหยุดก่อสร้างกลางคัน โดยเฉพาะในกรณีที่ผู้รับเหมาถูกใช้เป็น “นอมินี” ให้บุคคลอื่น และไม่มีความสามารถดำเนินงานจริง 

ปัญหาที่มากกว่าความเสียหายทางเศรษฐกิจ

ปัญหาเหล่านี้นำมาซึ่งความเสียหายที่มากกว่าตัวเงิน เพราะส่งผลให้โครงสร้างพื้นฐานที่สร้างขึ้นไม่มีคุณภาพ ไม่ตอบโจทย์ประชาชน ล่าช้า หรือใช้งานไม่ได้จริง ขณะที่ประชาชนเสียความเชื่อมั่น และธุรกิจที่โปร่งใสจริง ๆ ก็หมดโอกาสแข่งขัน 

วิธีตรวจสอบความคุ้มค่าของงบประมาณ

สิ่งที่ผมเรียนรู้จากพ่อครั้งนี้ ทำให้ผมเห็นชัดว่า การตั้งคำถามกับ “ความจำเป็นของโครงการ” และ “ความคุ้มค่าของงบประมาณ” ไม่ใช่การจับผิดอย่างไร้เหตุผล หากแต่คือหัวใจของหน้าที่กรรมาธิการที่ยึดผลประโยชน์ของประชาชนเป็นหลัก 

ผมจะนำความรู้และมุมมองเหล่านี้ไปใช้ในการทำงานในกรรมาธิการฯ อย่างรอบคอบ และขออนุญาตเล่าเรื่องนี้ไว้ตรงนี้ เพื่อให้ประชาชนที่ติดตามการทำงานของรัฐ ได้เข้าใจมากขึ้นว่า เบื้องหลัง “งบก่อสร้าง” ที่ดูเหมือนจะเป็นเรื่องเทคนิคและตัวเลขนั้น จริง ๆ แล้วเกี่ยวพันกับโครงสร้างอำนาจ ผลประโยชน์ และความโปร่งใสของบ้านเมืองโดยตรง 

เพราะทุกบาทของงบประมาณแผ่นดิน ควรถูกใช้เพื่อสร้างถนนให้คนเดิน ไม่ใช่เพื่อสร้างรายได้พิเศษให้ใครบางคนเดินนำหน้าประชาชนตลอดเวลา 

--------------------------

บทความแนวหน้าต่อต้านคอร์รัปชัน โดย รศ.ดร.ต่อตระกูล - รศ.ดร.ต่อภัสสร์ ยมนาค

ตอน เมื่อ‘งบก่อสร้าง’ไม่ได้สร้างแค่ถนน แต่สร้างรายได้พิเศษให้บางคนด้วย