ปัจจุบันการต่อต้านคอร์รัปชันในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พัฒนาไปถึงไหนแล้วบ้าง ? 

เมื่อเอ่ยถึงปัญหาคอร์รัปชัน หลายคนอาจนึกถึงการติดสินบนในประเทศ โครงการรัฐที่มีการโก่งราคา หรือการใช้อำนาจหน้าที่เอื้อประโยชน์ต่อพวกพ้อง แต่แท้จริงแล้ว การทุจริตในโลกยุคใหม่มีความซับซ้อนกว่านั้นมาก และที่สำคัญคือ มันไม่หยุดอยู่ภายในพรมแดนของประเทศใดประเทศหนึ่ง 

เวที เป็นเหมือน "จุดเชื่อม" ของหลายภาคส่วน

นี่คือสาระสำคัญที่สะท้อนจาก การประชุมนานาชาติว่าด้วยนวัตกรรมต้านคอร์รัปชันในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ครั้งที่ 3 ซึ่งจัดขึ้นที่กรุงเทพฯ โดยความร่วมมือของ สำนักงานว่าด้วยยาเสพติดและอาชญากรรมแห่งสหประชาชาติ (UNODC), คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.), สถาบันเพื่อการยุติธรรมแห่งประเทศไทย (TIJ), Chandler Institute of Governance (CIG), World Justice Project (WJP), สํานักงานวิจัยแห่งชาติ (วช.) คณะเศรษฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และ HAND Social Enterprise รวมทั้งภาคประชาสังคม นักวิชาการ และผู้แทนจากหลายประเทศในภูมิภาค 

เวทีนี้ถือเป็น “จุดเชื่อม” ของหลายภาคส่วนที่เกี่ยวข้องกับการต่อต้านคอร์รัปชัน ตั้งแต่ผู้กำหนดนโยบาย นักกฎหมาย ข้าราชการฝ่ายยุติธรรม นักวิจัย ไปจนถึงองค์กรภาคประชาชนและสื่อมวลชนที่ทำงานด้านการสืบสวนสอบสวนเชิงลึก ทุกฝ่ายต่างเห็นพ้องว่า “ไม่มีประเทศใดสามารถแก้ไขปัญหาคอร์รัปชันได้เพียงลำพัง” ความร่วมมือระหว่างประเทศคือหัวใจสำคัญ 

Open Data : การพัฒนาที่เห็นภาพมากขึ้น

หนึ่งในเวทีที่ได้รับความสนใจมากคือ เวที Open Data เพราะแสดงให้เห็นถึงการพัฒนาที่ชัดเจนตลอดสามปีที่ผ่านมา จากจุดเริ่มต้นที่เป็นเพียงการพูดคุยแลกเปลี่ยนข้อมูลระหว่างนักวิจัยและภาคประชาสังคม ปัจจุบันได้ก้าวสู่ โครงการจัดทำฐานข้อมูลบุคคลทางการเมือง (Politically Exposed Persons – PEPs Database) ระดับภูมิภาค ภายใต้การสนับสนุนของ UNODC 

จากมาเลเซีย เราได้เห็นความพยายามจัดทำมาตรฐานข้อมูลที่สอดคล้องกับ Financial Action Task Force (FATF) เพื่อระบุความสัมพันธ์เชิงอำนาจของนักการเมือง รวมถึงการเชื่อมโยงกับข้อมูลผู้ถือผลประโยชน์ที่แท้จริง (Beneficial Ownership) เพื่อเปิดเผยเครือข่ายผลประโยชน์ที่ซ่อนอยู่ ส่วนประเทศไทยมีการทำงานโดยภาคประชาสังคมอย่าง WeVis และ HAND Social Enterprise ที่ลงมือเปลี่ยนข้อมูล PDF และเอกสารสแกนที่กระจัดกระจาย ให้กลายเป็นชุดข้อมูลที่สื่อมวลชนและประชาชนสามารถนำไปใช้ตรวจสอบได้จริง ขณะที่อินโดนีเซีย แม้จะยังขาดนิยาม PEPs ที่ชัดเจนในระดับประเทศ แต่ก็มีภาคประชาสังคมเข้ามามีบทบาทสำคัญในการรวบรวมข้อมูลจากหลายแหล่งและพัฒนาแพลตฟอร์มตรวจสอบทางการเมือง 

แม้ยังมีอุปสรรคใหญ่ เช่น ข้อมูลที่ถูกปิดกั้น ความไม่สม่ำเสมอของมาตรฐาน และต้นทุนการเข้าถึง แต่สิ่งที่เกิดขึ้นชี้ชัดว่า เมื่อหลายประเทศจับมือกัน ข้อมูลที่เคยกระจัดกระจายและเข้าถึงยากสามารถถูกเปลี่ยนให้เป็น “ทรัพยากรสาธารณะ” ของภูมิภาคได้ 

การจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐ : "จุดเสี่ยง" ที่เกิดการทุจริตมากที่สุด

อีกเวทีสำคัญคือ การจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐ ซึ่งเป็น “จุดเสี่ยง” ที่เกิดการทุจริตมากที่สุด การแลกเปลี่ยนจากฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย มาเลเซีย และไทย แสดงให้เห็นว่าทุกประเทศต่างพัฒนาระบบของตนเอง เช่น e-Procurement, Open Contracting Data Standard, ระบบแจ้งเตือนความเสี่ยง (Red Flags) และการเปิดเผยข้อมูลเจ้าของผลประโยชน์ 

แต่ผู้เข้าร่วมต่างเห็นพ้องกันว่า หากระบบเหล่านี้ถูกพัฒนาและใช้งานในแต่ละประเทศแบบแยกส่วน ก็จะไม่สามารถแก้ปัญหาที่แท้จริงได้ เพราะการทุจริตในโครงการใหญ่ ๆ มักเกี่ยวข้องกับบริษัทและเครือข่ายข้ามชาติ ดังนั้น การสร้างมาตรฐานร่วมและการเปิดเผยข้อมูลในระดับภูมิภาค จึงเป็นเงื่อนไขที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ 

เยาวชนและการศึกษา

การประชุมยังมีเวทีที่เน้น เยาวชนและการศึกษา เพื่อสร้าง “วัฒนธรรมความซื่อสัตย์” ให้หยั่งรากลึกตั้งแต่ต้น การสอนวิชาจริยธรรมในโรงเรียนอาจยังไม่พอ หากไม่ได้เปิดพื้นที่ให้เยาวชนลงมือทำจริง เสียงจากผู้แทนเยาวชนในหลายประเทศยืนยันว่า คนรุ่นใหม่ไม่ได้เป็นเพียง “ผู้นำในอนาคต” แต่กำลังเป็น “ผู้นำในวันนี้” 

ที่สำคัญ หากเครือข่ายเยาวชนจากแต่ละประเทศได้เชื่อมโยงกันมากขึ้น ก็จะกลายเป็นพลังร่วมระดับภูมิภาค ที่สามารถสร้างแรงกดดันและสร้างการเปลี่ยนแปลงได้ดีกว่าการเคลื่อนไหวเพียงลำพัง 

ความเหลื่อมล้ำ : แม้แต่ AI ก็ช่วยลดความเหลื่อมล้ำไม่ได้ทั้งหมด

เวที Judicial Integrity ตอกย้ำว่า ปัญหาความเหลื่อมล้ำและการแทรกแซงในกระบวนการยุติธรรม ไม่ใช่เรื่องเฉพาะของประเทศใด แต่เป็นปัญหาทั่วทั้งภูมิภาค ตั้งแต่ดุลยพินิจของอัยการ การขาดความเป็นอิสระของผู้พิพากษา ไปจนถึงความไม่เสมอภาคในการให้ประกันตัว 

ตัวอย่างจากไทยคือการทดลองใช้ AI ประเมินความเสี่ยงในการให้ประกันตัว ซึ่งช่วยลดความเหลื่อมล้ำ แต่ก็ยังมีข้อกังวลเรื่องความเอนเอียงของอัลกอริทึมและการพึ่งพาเทคโนโลยีมากเกินไป ข้อสรุปจากเวทีนี้ชัดเจนว่า เทคโนโลยีสามารถช่วยได้ แต่ไม่อาจแทนที่มนุษย์ได้ ความเป็นธรรมของระบบยุติธรรมต้องอาศัยทั้งนวัตกรรมและการกำกับดูแลที่เคารพสิทธิมนุษยชน 

พลังแห่งการ "เชื่อมโยง" : บทสรุป "ความร่วมมือข้ามพรมแดน"

เมื่อพิจารณาทุกเวทีร่วมกัน ข้อสรุปที่เด่นชัดที่สุดคือ การทุจริตเป็นปัญหาร่วมที่ไม่มีประเทศใดแก้ไขได้ลำพัง ไม่ว่าจะเป็นเทคโนโลยี ข้อมูลเปิด การปฏิรูปกฎหมาย หรือการปลูกฝังวัฒนธรรมความซื่อสัตย์ ล้วนจำเป็นต้องเชื่อมโยงและเสริมพลังกันในระดับภูมิภาค 

การประชุมครั้งนี้จบลงด้วยการนัดหมายต่อในวันถัดมา เพื่อสรุปบทเรียนและกำหนดทิศทางความร่วมมือในอนาคต นี่ไม่ใช่เพียงการประชุมหนึ่งวัน แต่คือ จุดเริ่มต้นของการเปลี่ยนแปลงที่อาจส่งผลต่อทั้งภูมิภาค 

หากเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ต้องการก้าวไปสู่ภูมิภาคที่โปร่งใสและยุติธรรม “ความร่วมมือระหว่างประเทศคือกุญแจสำคัญที่สุด” 

ที่มาภาพ :

- https://www.facebook.com/photo/?fbid=1311168517681164&set=pcb.1311174781013871

--------------------------------------------

บทความต่อต้านคอร์รัปชัน ตอน ความร่วมมือข้ามพรมแดน: กุญแจสำคัญสู่การต่อต้านคอร์รัปชันในอาเซียน

โดย : รศ.ดร.ต่อตระกูล - รศ.ดร.ต่อภัสสร์ ยมนาค